Αρχική

Ακαδημία

Εκπαιδευτές

Jeet Kune Do

Filipino Kali

Kuntao Silat

Ομαδικά Τμήματα

Ιδιαίτερα Μαθήματα

Βιβλιοθήκη

Άρθρα

Τεχνικές

Σεμινάρια

Συχνές Ερωτήσεις

Επικοινωνία 

Σύνδρομο Μάχης - Φυγής - Παγώματος

Άρθρο του εκπαιδευτή Ευάγγελου Ζορμπά

Ο φόβος (Fear) είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που προστατεύει την επιβίωσή μας. Φανταστείτε σε ένα δρόμο να περνάτε απέναντι και ένα αυτοκίνητο που έχει παραβιάσει το κόκκινο να έρχεται καταπάνω σας. Αν δε φοβόσασταν και δεν τρέχατε γρήγορα στην άκρη του δρόμου θα σας χτυπούσε. Επειδή φοβάστε, τρέχετε στην άκρη του δρόμου. Ο φόβος λοιπόν είναι ένα συναίσθημα που προστατεύει την επιβίωση μας. Είναι ριζωμένος σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται αμυγδαλή και η οποία ενεργοποιείται όταν αντιλαμβανόμαστε κάτι αντικειμενικά επικίνδυνο για την επιβίωσή μας. Τότε η αμυγδαλή ενεργοποιείται και θέτει σε λειτουργία το σύστημα μάχης ή φυγής του οργανισμού (Fight, Flight or Freeze Syndrome) προκειμένου να ξεφύγει από τον κίνδυνο και το άτομο να επιβιώσει. Διότι όταν απειλείται η ζωή τότε τρεις λύσεις υπάρχουν:

1. Να παλέψει κανείς για να σωθεί δίνοντας μάχη (Fight) (πχ. με ένα ληστή που έρχεται να σε κλέψει και απειλεί τη ζωή σου).
2. Να τρέξεις να σωθείς δηλαδή να επιλέξεις τη φυγή (Flight) από το ερέθισμα που απειλεί τη ζωή σου.
3. Μια τρίτη αντίδραση στο φόβο είναι το πάγωμα (Freeze) όπου το άτομο ακινητοποιείται και λιποθυμά χάνοντας τις αισθήσεις του.

Ο φόβος (Fear) είναι μια αντίδραση απέναντι σε ένα ερέθισμα αντικειμενικά απειλητικό για τη ζωή. Οι φοβίες (Phobia), από την άλλη, είναι αντιδράσεις παθολογικού φόβου απέναντι σε ερεθίσματα που δεν είναι αντικειμενικά επικίνδυνα. Έχουν όμως συνδεθεί με αντίδραση φόβου στο άτομο. (πχ. υψοφοβία, αγοραφοβία, φοβίες για τον τραυματισμό, φοβία για την θέα του αίματος, κτλ.).

Το σύνδρομο μάχης ή φυγής του οργανισμού (Fight, Flight or Freeze Syndrome) είναι μια ψυχολογική αντίδραση προερχόμενη απο τις ανάγκες επιβίωσης των πρωτόγονων ανθρώπων, οι οποίοι ζούσαν καθημερινά με τον κίνδυνο και το άγχος της επιβίωσης.

Το συγκεκριμμένο σύνδρομο αναφέρεται σε μια ψυχολογική αντίδραση που λαμβάνει χώρα στη παρουσία ενός πράγματος ή συμβάντος που είναι τρομακτικό, είτε διανοητικά ή σωματικά. Το σύνδρομο περιγράφτηκε για πρώτη φορά το 1920 από τον Αμερικανό φυσιολόγο Walter Cannon. Ο Cannon συνειδητοποίησε ότι μια αλυσίδα αντιδράσεων συμβαίνουν γρήγορα στο εσωτερικό του σώματος και κινητοποιούνται συγκεκριμένοι πόροι με αποστολή την αντιμετώπιση των απειλητικών συνθηκών.

Όταν είμαστε αγχωμένοι νιώθουμε φόβο και ένταση, κάνουμε ανήσυχες σκέψεις και πιθανόν να έχουμε και σωματικά συμπτώματα: ταχυπαλμία, σφίξιμο στο στήθος, πονοκέφαλο, ναυτία, γρήγορη αναπνοή κ.α. Τα σωματικά συμπτώματα αυτά προκαλούνται από τον ακόλουθο μηχανισμό: ο εγκέφαλος μας διαρκώς εκτιμά εάν μία κατάσταση είναι ασφαλής ή όχι. Εάν λοιπόν ερμηνεύσουμε μία κατάσταση ως απειλητική, δημιουργούνται τρείς επιλογές: η φυγή, η μάχη ή το πάγωμα. Όταν λοιπόν ο εγκέφαλος μας αποφασίζει να δραστηριοποιηθεί απέναντι στην απειλή, είτε με τη μάχη είτε με τη φυγή, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα (Sympathetic Nervous System) δημιουργεί αλλαγές στη φυσιολογία μας προκειμένου να υποστηρίξει αυτή την υπερδιέγερση στην οποία βρισκόμαστε (όπως για παράδειγμα ρηχή ή γρήγορη αναπνοή ή ταχυπαλμία).

Στην απόκριση σε οξύ στρες, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα του σώματος ενεργοποιείται λόγω της ξαφνικής απελευθέρωση ορμονών. Διεγείρονται τα επινεφρίδια προκαλώντας την απελευθέρωση κατεχολαμινών, στις οποίες ανήκει η αδρεναλίνη και η νοραδρεναλίνη. Η ποικιλία των αντιδράσεων που προκαλεί η αδρεναλίνη αποβλέπει στην αντιμετώπιση ενός εχθρού ή μιας απειλής. Για παράδειγμα, με τη μυδρίαση οξύνεται η όραση στο σκότος και περιορίζεται η πλευρική όραση (εστίαση στον εχθρό), ενώ η ανόρθωση των τριχών αυξάνει την ευαισθησία σε δονήσεις και τον όγκο του σώματος (στα ζώα) με την ελπίδα ότι θα φοβηθεί ο εχθρός.

Σε διανοητικό επίπεδο, η αδρεναλίνη περιορίζει τον ορθολογικό τρόπο σκέψης, επιτρέποντας έτσι την εκδήλωση περισσοτέρων πρωτόγονων αντιδράσεων, αφού κατά την αντίδραση μάχης ή φυγής υπάρχει συνήθως περισσότερη ανάγκη δράσης παρά σκέψης.

Αναλυτικότερα η ανωτέρω κατάσταση οδηγεί σε αύξηση του καρδιακού ρυθμού, της αρτηριακής πίεσης και του ρυθμού αναπνοής. Αυτές οι αλλαγές συμβαίνουν λόγω της ενεργοποίησης υποδοχέων που βρίσκονται:
α) σε αιμοφόρα αγγεία, προκαλώντας συστολή σε αυτά, με αποτέλεσμα η αρτηριακή πίεση να αυξάνεται και
β) στην καρδιά, όπου προκαλούν επιτάχυνση της λειτουργίας της και παραγωγή αισθήματος δυνατού κτυπήματος στο στήθος, γνωστό ως ταχυπαλμία.

Επίσης, ενεργοποίηση υποδοχέων στο δέρμα προκαλεί ανόρθωση τριχών (ανατριχίλα), ενώ ενεργοποίηση υποδοχέων στα σπλάχνα, προκαλεί τα ανησυχητικά γαστρικά συναισθήματα που όλοι αντιλαμβανόμαστε ως στρες (Stress). Αυτές οι αλλαγές συμβαίνουν για να μας προετοιμάσουν να δώσουμε μάχη ή να τραπούμε σε φυγή και να συγκεντρώσουμε το αίμα στα όργανα ζωτικής σημασίας δηλαδή στους μυς και στον εγκέφαλο. Μετά την απειλή, το σώμα χρειάζεται περίπου 20 έως 60 λεπτά για να επιστρέψει στα προ-διέγερσης επίπεδα.

Ο καρδιακός ρυθμός είναι υπεύθυνος για την απόδοση της σωματικής κινητικότητας! Σε κατάσταση καρδιακής ηρεμίας (60-80 bpm) ο άνθρωπος έχει Λεπτές Κινητικές Δεξιότητες (Fine Motor Skills) και Σύνθετες Κινητικές Δεξιότητες (Complex Motor Skills)!

Σε κατάσταση άνω των 115 bpm φθίνουν οι Λεπτές Κινητικές Δεξιότητες.

Σε κατάσταση άνω των 145 bpm φθίνουν οι Σύνθετες Κινητικές Δεξιότητες.

Σε κατάσταση άνω των 175 bpm ενεργοποιούνται οι Αδρές Κινητικές Δεξιότητες (Gross Motor Skills) ο εγκέφαλος συνήθως καταφεύγει σε 4 γενικές κινήσεις όπου είναι εξοικειωμένος και ενεργοποιείται ο μηχανισμός μάχης ή φυγής του οργανισμού (Fight, Flight or Freeze Syndrome).

Η ιδανική κατάσταση για μαχητική απόδοση σε καταστάσεις επιβίωσης είναι 115-145 bpm!

Το σύνδρομο μάχης, φυγής ή παγώματος του ανθρώπινου οργανισμού (Fight, Flight or Freeze Syndrome) πηγάζει από την παλαιολιθική εποχή. Οι εποχιακοί κυνηγοί αυτής της εποχής είχαν συνηθίσει την αντιμετώπιση και διαχείριση κινδύνων και βίωναν σχεδόν καθημερινά την μάχη ή την φυγή ή το πάγωμα. Σε αντίθεση με τους χωρικούς που βίωναν αισθητηριακή υπερφόρτωση, πανικό και ανικανότητα αποτελεσματικής αντιμετώπισης των περιστασιακών κινδύνων.

Στην σύγχρονη εποχή η ρεαλιστική διαχείριση και αντιμετώπιση βίαιων συμπλοκών αυτοάμυνας μπορεί να γίνει μόνο με σωστή κατάρτιση και εκπαίδευση...

Οι αντιδράσεις ενός άρτια εκπαιδευμένου ατόμου σε σχέση με ένα ανεκπαίδευτο άτομο ή με ένα άτομο με κακή εκπαίδευση στις τρεις πιθανές καταστάσεις της μάχης ή της φυγής ή του παγώματος διαφέρουν ριζικά... Ακολουθεί ένας ενδεικτικός παραλληλισμός:

1. Μάχη
Στην μάχη ένα εκπαιδευμένο άτομο με ήρεμη νοοτροπία δρα με ακρίβεια σαν αρπακτικό και καταδιώκει, ενώ ένα ανεκπαίδευτο άτομο αντιδρά με υπερβολή, με θολή κρίση, με ασυγχρόνιστες κινήσεις και ενέργειες οδηγούμενες από τον εγωισμό.

2. Φυγή
Στην διαφυγή ένα εκπαιδευμένο άτομο υλοποιεί οργανωμένη οπισθωχώρηση, έχει πλήρη επίγνωση της κατάστασης και διανοητική ετοιμότητα, ενώ ένα ανεκπαίδευτο άτομο βρίσκεται σε κατάσταση πανικού, αγνοεί τους περιβάλλοντες κινδύνους και απλώς τρέχει ασυγκράτητα μακριά από τον κίνδυνο.

3. Πάγωμα
Στο πάγωμα ένα εκπαιδευμένο άτομο συσπειρώνει το σώμα του και τα μέλη του σε αμυντική θέση, προετοιμάζει τα όπλα του και οι αισθήσεις του είναι οξυμένες, ενώ ένα ανεκπαίδευτο άτομο βρίσκεται σε κατάσταση σωματικής παράλυσης, άρνησης, παθητικότητας και εμπάθειας.

Ο ασκούμενος μαχητικών τεχνών συνήθως ποτέ δεν βιώνει σε προπονητικό περιβάλλον το σύνδρομο μάχης, φυγής ή παγώματος γιατί υποσυνείδητα νοιώθει ασφάλεια και άνεση κατά την διάρκεια εξάσκησης με αποτέλεσμα να μην προετοιμάζεται πραγματικά για την αντιμετώπιση ωμής βίας και να τρέφει αυταπάτες ότι θεωρητικά είναι αξιόμαχος...

Η αυτοματοποίηση των σωστών αντιδράσεων απαιτεί μακροχρόνια εκπαίδευση και ψυχοσωματική ανάπτυξη, διαφημίσεις μαχητικών σχολών του τύπου "απλό, γρήγορο, εύκολο, αποτελεσματικό", είναι καθαρή απάτη... Τι ακριβώς όμως είναι ή θα έπρεπε να είναι η σωστή και άρτια εκπαίδευση;

Ο Αμερικανός ψυχολόγος Donald Meichenbaum ανέπτυξε την δεκαετία του 1960 την μέθοδο SIT (Stress Inoculation Training) για την αποδοτική διαχείριση του στρες μέσω της προοδευτικής έκθεσης του ατόμου σε ελεγχόμενες στρεσογόνες καταστάσεις. Η μέθοδος υιοθετήθηκε στην σύγχρονη ψυχοθεραπεία, στην επιχειρησιακή εκπαίδευση στρατιωτικών ειδικών δυνάμεων καθώς και στην προπονησιολογία σύγχρονων μαχητικών τεχνών, όπως στο σύγχρονο Jeet Kune Do (Contemporary Jeet Kune Do).

Η μέθοδος περιλαμβάνει τρεις φάσεις:

1. Conceptualization Phase
Ανίχνευση των στρεσογόνων παραγόντων, των ανεξέλεγκτων αντιδράσεων και των επιπτώσεων αυτών των αντιδράσεων. Κατάρτιση, ανάλυση και κατανόηση των σωστών αντιδράσεων.

2. Skills Acquisition & Rehearsal Phase
Επίλυση των προβλημάτων, εσωτερικός διάλογος, ανακατασκευή του μοντέλου νοοτροπίας και των σωστών αντιδράσεων, ρεαλιστική προσομοίωση στρεσογόνων καταστάσεων και αντιμετωπίσεων.

3. Application & Follow Through Phase
Προοδευτική εφαρμογή των δεξιοτήτων που έχουν αναπτυχθεί και περιοδική συντήρησή τους.

Ένα άτομο είναι ικανό για μάχη και αντιμετώπιση βίαιων συμπλοκών αυτοάμυνας όταν οι καρδιακοί του παλμοί είναι 115-145 bpm (High Alert), για να αποφευχθεί το πάγωμα ο ασκούμενος στην μέθοδο Stress Inoculation Training εκτελεί συνεχώς γυμνάσματα, τεχνικές και εξομειωμένα σενάρια σε 145-175 bpm (Condition Gray) με αυτόν τον τρόπο αρχίζει να νοιώθει οικεία και άνετα σε στρεσογόνο περιβάλλον και δεν πανικοβάλλεται...

Τρεις συμπληρωματικές μεθόδοι που βοηθούν στην υπέρβαση του παγώματος είναι:

1. Anti-Freeze Habit
Πολύ απλά να συνηθίσουμε να λαμβάνουμε άμεσα δράσεις σε άβολες καταστάσεις της καθημερινότητας και να βγούμε έξω από την ζώνη άνεσής μας (Comfort Zone). Όταν ξυπνάμε να σηκωνόμαστε άμεσα από το κρεβάτι χωρίς να χρονοτριβούμε, να μπαίνουμε άμεσα στο νερό της θάλασσας ξεπερνώντας την φοβία του κρύου νερού, να κάνουμε κρύα ντουζ, να μην αναβάλλουμε πράξεις για το μέλλον ενώ μπορούμε να τις κάνουμε τώρα...

2. Visualization
Η οπτικοποίηση είναι από τα πιο σημαντικά εργαλεία προετοιμασίας ενός ατόμου για τα χειρότερα σενάρια... Οραματισμός ακραίων καταστάσεων και σεναρίων ωμής βίας και τι λύσεις σκεφτόμαστε. Μέσα από εσωτερικό διάλογο και ανάλυση ο εγκέφαλος αρχίζει να κάνει συνδέσεις των κατάλληλων αντιδράσεων ανά περίπτωση...

3. Controlled Breathing
Η ελεγχόμενη διαδικασία της αναπνοής και η διασύνδεση της κίνησης με την αναπνοή είναι από τα πιο σημαντικά στοιχεία εκπαίδευσης ενός μαχητή και χωρίς αυτά δεν έχει καμία ελπίδα μαχητικά... Η μέθοδος Tactical Square Breathing είναι ενδεδειγμένη και αξιόπιστη μέθοδος ελέγχου της αναπνοής, απαρτίζεται από 4 στάδια εκτέλεσης: αργή εισπνοή από την μύτη σε 4 χρόνους, συγκράτηση της αναπνοής για 4 χρόνους, αργή εκπνοή από το στόμα σε 4 χρόνους, συγκράτηση της αναπνοής για 4 χρόνους και επανάληψη της άσκησης 4 φορές.

Το σύνδρομο μάχης, φυγής ή παγώματος του οργανισμού (Fight, Flight or Freeze Syndrome) είναι μια ψυχολογική αντίδραση προερχόμενη απο τις ανάγκες επιβίωσης των πρωτόγονων ανθρώπων, οι οποίοι ζούσαν καθημερινά με τον κίνδυνο και το άγχος της επιβίωσης.

Σε μία αντιμετώπιση πραγματικής απειλής ενεργοποιείται το Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα (Sympathetic Nervous System) και προετοιμάζει το σώμα για μάχη ή για φυγή ή ακόμα χειρότερα για πάγωμα...

Ο αμυντικός μηχανισμός του παγώματος (Freeze) υπάρχει σε όλα τα θηλαστικά, στον άνθρωπο είναι ριζωμένος στον ερπετοειδή εγκέφαλο (Reptilian Brain), που αποτελεί ένα από τα τρία μέρη του τρισυπόστατου ανθρώπινου εγκεφάλου (Triune Brain). Αυτός ο μηχανισμός λειτουργεί αποδοτικά στα θηλαστικά στην αντιμετώπιση αρπακτικών εχθρών. Κάποια αρπακτικά τρώνε μόνο φρέσκια λεία και δεν είναι πτωματοφάγα, έτσι το θηλαστικό προσποιείται ότι είναι νεκρό και το αρπακτικό το αποφεύγει. Επίσης κάποια θηλαστικά μένουν ακινητοποιημένα για να μην στοχοποιηθούν οπτικά, καθώς και σε πολλές περιπτώσεις μένουν ακινητοποιημένα για να μην νοιώσουν απειλούμενα τα αρπακτικά και θεωρήσουν ότι υπάρχει επιθετική κινητικότητα.

Ο άνθρωπος σε μία αντιμετώπιση πραγματικής απειλής ενδέχεται να παγώσει, να νοιώσει ακινητοποιημένα τα άκρα του, ανικανότητα ομιλίας ή ακόμα και να προκληθεί λιποθυμία... Στην καθημερινότητα βιώνει συνεχώς το σύνδρομο του παγώματος (Freeze) και το σύνδρομο της φυγής (Flight) με πράξεις αναβλητικότητας και αποφυγής. Για παράδειγμα το πρωί δεν θέλουμε να ξυπνήσουμε και να σηκωθούμε γρήγορα από το κρεβάτι, στην θάλασσα διστάζουμε να μπούμε γρήγορα μέσα στο νερό φοβούμενοι το κρύο νερό, στην ζωή διστάζουμε να πάρουμε σημαντικές αποφάσεις, τις αναβάλλουμε συνεχώς και δεν παίρνουμε ρίσκα...

Ο ερπετοειδής εγκέφαλος (Reptilian Brain) είναι υπεύθυνος για την αντίδραση του ανθρώπου: μάχη, φυγή ή πάγωμα.

Το λιμπικό ή μεταιχμιακό σύστημα (Limbic System), που αποτελεί το δεύτερο μέρος του τρισυπόστατου ανθρώπινου εγκεφάλου (Triune Brain) είναι υπεύθυνο για τα συναισθήματα του ανθρώπου, την ένταση, το τι και πως θα νοιώσεις καθώς και το τι εν τέλει θα κάνεις (θα ξυπνήσεις ή θα παραμείνεις στο κρεβάτι, θα μπεις στο νερό στην θάλασσα ή όχι).

Ο νέο-φλοιός (Cerebral Neocortex), που αποτελεί το τρίτο μέρος του τρισυπόστατου ανθρώπινου εγκεφάλου (Triune Brain) είναι υπεύθυνο για την εκλογίκευση του ανθρώπου, την εύρεση εξήγησης ή δικαιολογίας (πρέπει να ξυπνήσω γιατί πρέπει να πάω στην εργασία μου, βρίσκω προφάσεις και δικαιολογίες για να αναβάλλω χρονικά μία απόφαση ζωής).

Οι πεποιθήσεις μας και οι προσδοκίες μας εμπλέκονται στο κατά πόσο είμαστε προετοιμασμένοι για κάτι που θα συμβεί, ένα αναπάντεχο γεγονός ή πρόβλημα και το κατά πόσον θα μπούμε σε αντίδραση μάχης ή φυγής ή παγώματος, καθώς και το πώς θα νοιώσουμε και πώς θα αντιδράσουμε.

Οι άνθρωποι δυστυχώς ακολουθούν ένα μοντέλο αντιδραστικής νοοτροπίας (Reactive Mindset), είναι ευθυνόφοβοι, αποδίδουν τις ευθύνες σε τρίτους, δεν κυνηγούν τους στόχους τους, υποσκάπτουν την αυτοπεποίθησή τους, υποτιμούν τον εαυτό τους, παρουσιάζουν ψεύτικη εικόνα του εαυτού τους, κάνουν τα πάντα την τελευταία στιγμή, προσπαθούν να μην ξεχωρίσουν από την μάζα και εκεί βρίσκεται η ρίζα της αναβλητικότητας, στο ότι έχουν βολευτεί και φοβούνται να βγούν από αυτό το ψευτο-βόλεμα...

Ο Sijo Bruce Lee, δημιούργησε την σύγχρονη μαχητική τέχνη Jeet Kune Do με απότερο σκοπό ο ασκούμενος της τέχνης να εκμηδενίσει το Εγώ (Freudian Ego) και να υιοθετήσει στην ζώη του προνοητική νοοτροπία (Proactive Mindset) στην οποία ο άνθρωπος έρχεται να αναλάβει τις ευθύνες που του αναλογούν και να ξαναπάρει τη θέση του κυβερνήτη του πλοίου της ζωής του, κατανοώντας ότι το κάθε τι, κρύβει μια επιλογή και τις συνέπειές της, είτε αυτές είναι καλές, είτε κακές...